Controverse ossaloise.
Dans les années d’avant-guerre, alors que le folklore
de la vallée d’Ossau avait tendance à se déliter,
deux Ossalois échangent sur ce problème,
par revue interposée (Reclams), avec des points
de vue légèrement différents

Presentacion : qu’èi trobat suus vielhs calams d’abans-guèrra (1938) aqueth escambi agrimèu enter dus Aussalés, a perpaus de çò qui n’èra de l’estat deus musicaires (flutaires e tamborinaires) per la hèsta de Laruns. L’un meilèu pessimista, l’aute tot lo contrari ; mes tots dus suu pè de guèrra tà çò qui n’ei au par de la manèira d’arreviscolar las hèstas de Laruns d’autes còps, e d’encoratjar los joens a hicar-s’i tà las danças e d’apréner a jogar deu tamborin e de la flabuta.

◘Jan de Mongay :
Nosta-dama nosta ! deu mei capsús qui’m poish soviéner, dia de claror, dia de beutat, dia meravilhós on lo cèu pareishè devarat en vath d’Aussau ! La setmana d’abans, los « galants » dab la bèra pelha deus dimenges, vèsta roja, gilet blanc, culòta corta e cauças blancas que son pujats t’Aigas-Bonas tà har saber aus aigassèrs que la hèsta, la grana e beròja hèsta de Laruns qu’ei pròche e qu’averàn plaser e aunor a’us arcuélher sus la plaçòta, on s’i dançarà branlos e sauts. E los dus tamborinaires, Aubesti e Pèir, e l’avugle de Nauguès, lo Jan qui jòga deu vriulon, que s’aprestèn a har bronir los aires embriagants, e la joenessa de dançar en mesura, d’enviar la cama en l’èr, e de har retrenir d’aqueths arrenilhets dinc au som de las comas. Un parelh d’aqueths « galants » qui ne son que los conscrits de l’annada, que passan de maison en maison dab un gran plat garnit de flòcs on las immortèlas cuelhudas esprès au miei deus nevèrs, e hèn lo màger endom. Las floretas presentadas dab fòrça arrisolets que son agradadas de bona gràcia, e quauques pecetas que tringlan au plat.
L’auba deu bèth dia qu’a lusit. Deu som deu campanar, Talhurc, lo mèste sonador, que larga l’Angèlus. Ua pausa, un trang, dus, tres, com qui escota, e puish qu’ei tota l’aviada deus arrepics. Las campanas que se’n dan punch a la volada, e dab la loa trucadera la jòia que’n va d’ua montanha a ua auta. Qu’audim medish, qui’us hèn rampèu, las de Lobièr, de Haut-Beust e d’Assosta. E Gorzy, e la montanha verda, e Burguèra que’s renvièn tanben quauque reclam. Sus la plaçòta on ei la hont de marme, qu’an empondat quate barricas e quate taulas, e, au gessit de missa grana, qu’ei la hèsta de la dança, on la joentut deus vilatges torneja com se volè complir un rite.
Sovenir pregon qui guardi. La jòia qu’èra sus totas las caras e tot cadun qu’avè hicat lo beròi propiau, conservat en cada familha. Que l’avè tirat deus cabinets de noguèr e que sentiva bon lo romanin e l’aspic. La gojata a qui la mair fièra e esmavuda e l’apariava peu prumèr còp, que n’èra com tota cambiada e que semblava que l’amna de las mairbonas, l’amna de la tèrra aussalesa, tot çò qui pòrta l’aunor e la grandor d’ua raça gelosa de la soa tradicion, tot çò qui tresmuda au hons deu còr plan vadut los sentiments, que cridèsse çò qui devem aus ajòus, çò de miélher de nosauts.
Que soi d’ua generacion qui a vistas las darrèras culòtas cortas e las cauças de lan, los gualhards sus los esclòps a punta arrevirada, e qu’èi en memòri tandes d’Aussalés defunts de cara rasada, caperats deu berret marron e donc la camisa blanca estiglava. Los botons que n’èran de hiu e non de nàcre. Sus la trincha, ua cinta blua o roja que sarrava los còs.
Deus tres musicaires qui conegoi mainatge, un sol que viu engüèra, Aubestin, mes lo son clarin qu’ei mut. L’avugle de Nauguens qu’a passat lo vriulon au nebot, e los tamborins, s’i m’an dit, que’s moreishen en Aussau. Mes ne’s pòt pas… No’i seré per aquiu un reviscolaire prèst a har tirar enqüèra las arrelicas sedosas deus cabinets de noguèr ? Ah, s’èri còsso o caperan per Laruns, be’n tornarém véder processions e danças com las d’autes còps.

YAN DE MONGAY

Reclams : En seguida de la beròja pagina de Jan de Mongay, Aussalés, moss de Bréfeil que nse’n manda aquesta letra, qui, de bon grat, e hèm passar per la letra de motle. Las hèstas de Nosta-Dama e’s pèrden, òc o non ? Amics e confrairs, Bréfeil qui ei joen que ditz non, e ací qu’avem lo son truc de campana.

Robert Bréfeil :
Plan car amic e confrair. Qu’èi legut dab hèra de gai lo devís de Jan de Mongay sus la hèsta de Nosta-Dama de Laruns. Que m’a dat hèra de dòu de non pas està’i augan, mes que sabetz autanplan que jo, que lo mestièr militari non dèisha pas hèra de libertat. Qu’èi hèit tot çò qui ei podut tà’i poder viéner, mes en vaganaut. Bitara on n’èm pas que dus tutaires e un vriulon, la musica qu’a devut estar drin magre. Mes non cau pas desesperar per’mor d’aquerò, la Nosta-Dama de l’annada avenidera, que gausi l’espera au mens, que’m vederà, segur, jogar sus lo taulèr, las vielhas danças d’Aussau. Qu’èi vist, e aquerò no’m hè pas hèra de gai, que lo confrair Jan de Mongay que sembla portar lo dòu de tot çò de vielh en Aussau. Dilhèu que non s’ei pas mesclat desempuish longtemps de la vita paisana a noste, mes qu’averé devut saber que lo praube defunt Casassus-Barthou, de Laruns, qu’avè hèit, bèth temps a, escòla deus branlos e deus sauts. Que deveré saber medish que j’a bitara dus jogaires : Casabonne-Treyt tau tamborin e Nouguen, lo nebot de l’avugle vielh, qui an gahat la seguida e qui pòden tiéner un bal autanplan qu’auts còps. No’m hè pas guaire d’enveja de parlar de jo, mes que sabetz, segur, que sòi pro amuishat deus vielhs aires d’Aussau tà portar lo drapèu qui non poderà hicar la valea en desaunor. Bitara qu’èm donc tres, e que’vs pòdi assegurar que si diu e’m da ua vita pro longa, que seram mei numerós, dab l’ajuda deu temps, de la paciéncia e subertot de l’amor.
Dens lo país provençau, si m’an dit, que i avó un temps on lo tamborin se moriva, mes que j’a avut quauques esperits de la borra permèra qui an reviscolat tot e de plan. Bitara que son mei de dus cents tutaires. Tà qué non seré pas hèit parièr en Aussau e dens lo país adarron, on lo tamborin èra, au temps passat, en aunor ? Bitara que sòi encabestrat, non pòdi har arren, mes que gausi esperar que lo bon diu me darà pro de valentia, au temps a viéner tà poder har aquera òbra pietadosa, qui, lhèu, sauvarà los nostes branlos deu desbromb. Dejà dens la vath de Campan qu’èi amuishat un joen qui pòt ara, de plan jogar las danças de l’endret. Las bonas volentats que i serén, segur, mes que las cau trobar, e que’m voi cargar de segotir tot aqueste aròu de paisans qui son tostemps davant tà hicar lo vestissi deus vielhs, a’us qui non volèn pas jamei amuishà’s de plan de la musica vielha.
Sovent que non son bons qu’a abracar las danças e a la mescladera de « folklore » que voleré espudir carnavau medish. Pregatz lo confrair Jan de Mongay de non pas hicà’s la capa de dòu e de non pas arrengurar per los branlos. Non son pas morts ; que son plens de vita enqüèra. Non n’ei pas tant com autes còps, segur, mes totun pros que son los joens qui s’i saben har, simples, dobles, triscats e camadas. Si non n’i a tandes qu’au temps passat, los tutaires tanpòc, non hèn pas manca.
Tà vós e taus confrairs, las mias granas amistats e los mens felibrencs saluts.

                                                                                 ROBERT BRÉFEIL