Declaracion deus drets de l’òmi e deu ciutadan.
(Decretats per l’amassada nacionau hens las tiengudas deus 20, 21, 23, 24 et 26 agost 1789.)
Abans–díser : Los arrepresentants deu pòple francés, constituits en Amassada nacionau, en considerar que l’ignorància, lo desbromb o lo menshprètz deus drets de l’òmi, son las solas causas deus malastres publics e de la corrupcion deus govèrns, qu’an decidit de muishar (exposer), hens ua declaracion solemna, los drets naturaus, inalienables e sacrats de l’òmi, entà qu’aquesta declaracion, tostemps presenta a tots los membres deu còs sociau, e’us bremba shens cès los lors drets e los lors devers : entà que los actes deu Poder legislatiu, e los deu Poder executiu, podent estar a tot pip pap comparats dab lo prètzhèit de tota institucion politica, e’n sian mei arrespectats, entà que las reclamacions deus ciutadans, fondadas d’ara enlà sus principes simples e indenegables, que viran tostemps au manteniment de la Constitucion e au bonaür de tots. En consequéncia, l’Amassada nacionau qu’arreconeish e clama, en preséncia e dab l’egida de l’Èste màger, los drets siguents :
Article un : Los òmis que vaden e demoran libres e egaus en drets. Las distinccions sociaus ne pòden estar fondadas que sus l’utilitat comuna.
Article dus : Lo prètzhèit de tota associacion politica qu’ei la conservacion deus drets naturaus e a contunhar de l’òmi. Aqueths drets que son la libertat, la proprietat, la seguretat e la resisténcia a l’opression.
Article tres : Lo principi de tota soveranetat resideish màgerment hens la nacion. Nat còs, nat èster non pòt har provança d’autoritat qui ne’n emana exprèssament.
Article quate : La libertat consisteish a poder har tot çò qui non har tòrt aus autes : atau l’exercici deus drets naturaus de cada òmi n’a sonque hitas que las qui asseguran aus autes membres de la societat la gaudença d’aqueths medishs drets. Aquestas hitas ne pòden estar determinadas sonque per la lei.
Article cinc : La lei n’a lo dret de deféner sonque las accions mauhasentas a la societat. Tot çò qui n’ei pas defenut per la lei non pòt estar empedit, e nat non pòt estar constrenhut de har çò qui ne comanda pas.
Article sheis : La lei qu’ei l’expression de la volontat generau. Tots los ciutadans qu’an dret de concórrer personaument, o peu mèdi deus lors arrepresentants, a la soa formacion. Que deu estar la medisha tà tots, sia que balha empara, sia que castiga. Tots los ciutadans, estant esgaus segon era, que son tanben recebeders a totas dignitats, plaça e emplecs publics, siguent lo lor capatge, e shens auta distinccion que la de las loas vertuts e de los lors engenhs.
Article sèt : Nat òmi ne pòt estar encargat, estangat ou barrat sonque peus cas determinats per la lei, e siguent las fòrmas qu’a prescriutas. Los qui sollicitan, mandan, executan o hèn executar ordis arbitraris, que deven estar castigats ; mes tot ciutadan aperat o sasit en vertut de la lei, que deu aubedir suu pic : que’s rend copable dab la resisténcia soa.
Article ueit : La lei non deu establir sonque penas estrictament e evidentament necessarias, et nat ne pòt estar castigat sonqu’en vertut d’ua lei establida e promulgada anteriorament au delicte hèit e legaument aplicada.
Article nau : Tot òmi estant presumit nocient dinc a çò que sia estat declarat copable, s’ei jutjat indispensable d’estangà’u, tota rigor qui non seré pas necessària entà’u gahar que deu estar castigada dab severitat per la lei.
Article dètz : Nat ne deu estar tarritat per las soas opinions, medishas religiosas, per tant que la manifestacion d’aqueras non destrobla l’ordi public establit per la lei.
Article onze : La libre comunicacion de las pensadas e de las opinions qu’ei un deus drets mei preciós de l’òmi ; tot ciutadan que pòt dongas parlar, escríver, imprimir librament, sonque a respóner de l’abús d’aquera libertat, peus cas determinats per la lei.
Article dotze : L’assegurança deus drets de l’òmi e deu ciutadan que hè hrèita d’ua fòrça publica ; qu’ei dongas insituida tà l’avantatge de tots, e non per l’utilitat particulara d’aqueths ausquaus qu’ei hidada.
Article tretze : Tà l’entertien de la fòrça publica, e tà las messions de l’administracion, ua contribucion comuna qu’ei indispensable ; e que deu estar legaument despartida enter tots los ciutadans, siguent las loas aisinas financèras.
Article quatorze : Tots los ciutadans qu’an lo dret de constatar per eths medishs, o peu mèdi deus lors arrepresentants, la hrèita de la contribucion publica, de consentir-la librament, d’en seguir l’emplec e de’n determinar l’escòt, la sieta, la cruba e la durada.
Article quinze : La societat qu’a lo dret de demandar comptes a tot agent public de la soa administracion.
Article setze : Tota societat hens laquau la guarantida deus drets n’ei pas assegurada, ni la separacion deus poders determinats, n’a pas de Constitucion.
Article dètz-e-sèt : La proprietat estant un dret inviolable e sacrat, nat non pòt estar-ne privat, sonque quan la hrèita publica legaument constatada, e s’at vòu dab la quita evidéncia, e dab la condicion d’ua justa e preliminar indemnitat.
Aus arrepresentants deu pòple francés.